MOS E PAÇ FATIN E JETIMIT SHQIPTAR!

Foto e "Strehës Vorfnore" në vitet '40

Në Foto: Fëmijët e mbetur jetimë të emigrantëve, në Babicë të Vlorës, viti 1913

Në Foto: Fëmijët e parë të "Strehës Vorfnore" në Shtëpinë e Sheh Dyrit Harasani

Në Foto: Themeluesi i "Strehës së Parë Vorfnore", N/Prefekti i Tiranës, z. Rauf Fico (në qendër)

me një grup klerikësh dhe bamirësish, me grupin e parë të fëmijëve në fillimet e para të Strehës, 

viti 1921, në shtëpinë e Sheh Dyr Harasani, që edhe sot ndodhet në rrugën e "Barrikadave" në Tiranë

    NGA BEN ANDONI________

MOS E PAÇ FATIN E JETIMIT SHQIPTAR!

- Intervistë me z. ILIR ÇUMANI,  Drejtor i Përgjithshëm i Institutit Kombëtar të Integrimit të Jetimëve Shqiptarë -

BOX: - Gati një shekull më parë, në zyrën e nënprefektit të Tiranës trokiste një xhandar austriak. Duke ardhur në Tiranë, në një zabel, kish gjetur dy fëmijë të vegjël, motër e vëlla që hanin bar!!! Djali, që mezi fliste nga tmerri dhe nga uria,  ishte jo më shumë se 5 vjeç. E motra, më e vogël. Me aq sa kish kuptuar, prindërit u kishin vdekur, teksa vinin nga malësia në Tiranë. I tmerruar austriaku i kish marrë me vete dhe po atë ditë,  në orën 18.00 trokiti në zyrën e z.Rauf Fico, atë kohë nënprefekt i Tiranës. Atënatë, ky i fundit, i kish përcjellë për strehim tek bamirësi i njohur Zyber Hallulli. Të nesërmen në mëngjes, do të merrte vesh se vajza e vogël s’e kish përballuar dot natën. Që nga ai çast, Rauf Fico s’kish gjetur më rehat. Kish edhe vetë dy fëmijë të vegjël dhe këtë do e shkruante shpesh, si kujtimin më të trishtë të jetës së vet. Dhe, kish lëvizur. Me ndihmën e një oficeri austriak dhe bamirësve të njohur të kryeqytetit të asaj kohe (Mytezim Këlliçi, Ismail Ndroqi, Zyber Hallulli) arritën e bënë Strehën e Parë Vorfnore, strehën e dashurisë për fëmijët jetimë. Jemi në vitin 1917, kohë kur Shqipëria është në varësinë e ushtrive të huaja që e kanë ndarë krejt vendin. Njëzet vite më vonë, drejtori i përgjithshëm i Kryqit te Kuq shqiptar Haxhi Shkoza, do t’i kërkojë z. Rauf Fico, tashti ambasador në Athinë, të dhëna për historinë e  themelimit të Strehës së Parë  Vorfnore. Historia u shkruajt  në kujtime nga z.Fico, që do shtonte se nga tiranasit do të mblidheshin 10.000 korona, kurse vetë komandanti austriak Srenka do shtonte edhe 3.000 të tjera. 

Sotir Peci, që merrej me arsimin, do miratonte emrin e strehës vorfnore. Në teqenë e Sheh Harasanit do fillonte aventura. Që atëhere, rrodhën shumë ujëra, disa luftëra, dhe Shqipëria  kaloi në dy sisteme të ashpra. Por,  gjendja e fëmijëve jetimë  nuk është se ndryshoi shumë.

Një ekspozitë historike kushtuar 95  të kësaj ngjarjeje është duke dështuar dhe bashkë me të edhe një album dhe një simpozium shkencor. Aktiviteti, i iniciuar nga Instituti Kombëtar i Integrimit të Jetimëve Shqiptarë, pritet të mbahet më 28 Nëntor – ditën e shpalljes së pavarësisë që shënon dhe ditën e themelimit të  “Strehës së Parë Vorfnore” në Shqipëri. U është premtuar, por ditët e fundit  dera është mbyllur krejt për ta. E megjithëse përfaqësues të ndryshëm i shohim me politikanë,  gjendja e tyre bëhet keq e më keq… Drejtori i Përgjithshëm i Institutit Kombëtar të Integrimit të Jetimëve Shqiptarë, Ilir Çumani, nuk po rresht së apeluari në veshë që nuk duan ta dëgjojnë.

Ben ANDONI

 

RAUF FICO, DIPLOMAT I SHQUAR I KOHES, SUNDIMTAR I TIRANES, ESHTE IDEATORI DHE THEMELUESI I "STREHES SE PARE VORFNORE" NE SHQIPERI

Nëntëdhjetë e pesë vjetori i themelimit të “Strehës së parë Vorfnore”  e gjen  këtë kategori sërish me shumë probleme? A mund të na rreshtoni disa prej problematikave të tyre?

95 – vjet më parë,  pesë  vjet pas pavarësisë dhe një vit pas Luftës së Dytë Botërore,  më 28. Nëntor.1917,  me inisiativën e drejtëpërdrejtë  të  intelektualit, patriotit dhe diplomatit të shquar të kohës  Rauf  Fico,  (në atë kohë nënprefekt i Tiranës),  i mbështetur dhe nga  disa patriotë  e bamirës  tiranas  si, Mytezim Këlliçi, Ismail Ndroqi, Zyber Hallulli, etj,  u themelua në vendin tonë  “Streha e Parë Vorfnore”,  e cila përbën një ngjarje të  madhe dhe të  jashtëzakoshme  të një rrugëtimi gati një shekullor të humanizmit në Shqipëri.

Krijimi i Strehës së Parë Vorfnore në Shqipëri, ishte aksioni më i ngutshëm në ato kohë të rënda që kalonte vendi, duke bërë  që të hidheshin themelet e para të ngritjes së institucionit të bamirësisë në ndihmë të atyre fëmijëve pa prindër që kishin humbur familjet gjatë Luftës dhe mjerimit masiv.

Historia e Strehës së Parë Vorfnore nuk do të ishte e plotë  dhe nuk do të kishte kuptim pa përfshirë edhe ato periudha të mëvonshme po aq të rëndësishme që sollën një revolucion të madh në  përhapjen dhe modernizimin e shumë institucioneve të tilla simotra në shumë qytete të Shqipërisë, si në Tiranë, Durrës, Shkodër, Korçë, Elbasan, Pogradec, Fier, Gjirokastër, Vlorë, Sarandë, etj. Këto institucione shërbyen dhe ende vazhdojnë të shërbejnë deri në ditët e sotme, ku si qëllim të tyre kanë edukimin, mirërritjen dhe mbrojtjen sociale të asaj kategori fëmijësh që për shumë arsye janë të privuar nga mungesa e prindërve  dhe mos pasja e familjes së tyre biologjike.

Megjithë orientimet e reja që jetimoret të kthehen në strehë të përkohëshme për fëmijët jetimë e të braktisur, të cilëve duhet  t’u  gjëndet një familje,  akoma qindra fëmijë të tillë në Shqipëri janë të detyruar të rrinë me vite në këto institucione, duke rënë preh e një institucionalizimi të gjatë, që më vonë i shoqëron me pasoja  jo pak të vogla gjatë gjithë jetës së tyre.

Në jetën e shoqërisë shqiptare, sidomos  në 2 dekadat e fundit,  kanë lindur mjaft probleme të mprehta sociale si,  papunësia, polarizimi social i shtresave të shoqërisë, rritja e frikshme e kriminalitetit,  emigracioni dhe  migracioni i pakontrolluar e popullsisë brenda vendit, prishja e lidhjeve  familjare  tradicionale,  rritja e divorceve dhe e numrit të fëmijëve të mbetur pa kontroll prindëror,  tronditja e normave morale  të mëparshme dhe dhuna e destruktiviteti në në familje.

Të gjitha këto,  kanë sjellë për pasoj rritjen  në numër të fëmijëve jetimë, fëmijëve të rrugës që janë pjesa më e madhe kontigjent i lypsarisë  dhe i abuzimit  tradicional, duke shkaktuar një plagë të madhe sociale  dhe kosto të madhe  financiare për  shtetin dhe shoqërisë.

Këto dhe të tjera arsye, kanë bërë të mundur që në dhjetëvjeçarët e fundit në Shqipëri është rritur numri i fëmijëve jetimë, sidomos  i atyre të  quajtur  jetimë social. Shkaku duhet kërkuar të vështirësitë e jetesës në shumë familje, te dobësimi i bazave  morale të këtyre familjeve dhe arsyeve të mosfunksionimit të tyre,  te ndryshimi  në marëdhëniet me fëmijët dhe veçanërisht tek mos prezenca sa duhet e shtetit dhe  të gjitha hallkave zinxhir të institucioneve mbështetëse që duhet të ofrojnë programe sociale në ndihmë të tyre.

Në Shqipëri nuk ka ende një interesim aktiv e konkret të familjeve për mbrojtje e përkujdesje ndaj fëmijëve jetimë e të braktisur. Të gjithë shqetësohen  dhe rendin pas halleve të ditës, për të kapërcyer vështirësitë e jetës,  për të çarë në ekonominë e tregut,  një pjesë tjetër  për të jetuar me komoditete të reja dhe luks të shfrenuar, të tjerë për të përballuar vështirësi  të reja. Përballë kësaj situate qëndron shteti  indiferent, i dobët dhe i pafuqishëm për të vepruar në mbrojtje të shtresave më të pambrojtura dhe më të rrezikuara, siç janë fëmijët jetimë, të moshuarit e braktisur, invalidët, të përndjekurit, të verbërit, etj. 

Sot në të gjithë vendin ndodhen 31.000 fëmijë jetimë, ku shteti mundet të mbështesë me programe sociale shumë të dobëta vetëm 1450 prej tyre. Të gjithë të tjerët janë në mëshirën e fatit, pa asnjë  ndihmë ekonomike. Jetimët që prej vitesh kanë dalë nga institucionet e përkujdesit social, ndodhen sot në udhëkryq dhe në dilema të mëdha, të pa orientuar për tu integruar në punë dhe në shoqëri.  Shumë prej tyre jetojnë nëpër konvikte të shkollave të mesme në disa qytete të Shqipërisë. Ata i kanë mbipopulluar  këto godina të kthyera në geto, të cilat  nuk ofrojnë as kushtet më minimale për të bërë një jetë dinjitoze.  Përkundrazi,  këto godina janë plot lagështirë, pa ujë, pa drita, dhe mjedise ku jetojnë jetimët sot nuk janë aspak higjenike.  Këta fatkeqë, tashmë janë të përbuzur nga shteti dhe shoqëria që gjithmonë e më shumë po i largohet dhe po tregohet indiferente. Ata janë të  destinuar për të qenë të pashpresë dhe të mohuar përjetësisht.  

Ky është  realiteti i dhimbshëm dhe panorama sociale  tejet e shëmtuar  në të cilën prezantohen  në këtë 100 – vjetor të Pavarësisë  shtresa e margjinalizuar dhe e neglizhuar e shoqërisë shqiptare,  shtresa e jetimëve. Politika  dhe politikanët e sotëm, nuk kanë asgjë fisnike të ngjashme me ata burra të mençuar, patriotë dhe humanistë të shquar të kombit, të cilët  1 shekull më parë,   krahas  barrës së madhe që morrën mbi supe për fatet e Atdheut dhe identitetin kombëtar,  mundën dhe u dolën për zot  fëmijëve të braktisur, të kujdesen edhe për fëmijët jetimë. 

Ju vetë jeni iniciator i çeljes së një ekspozite  që do të pasoj me një album kushtuar 95 vjetorit të krijimit të “Strehës së pare Vorfnore”  në Shqipëri, që me sa duket  po pengohet shumë nga instancat shtetërore. Cilat janë arsyet sipas mendimit tuaj të vonesës së tij?

Në kuadrin e 100 – Vjetorit të Pavarësisë, dhe të 95 – Vjetorit të Krijimit të Strehës së Parë Vorfnore,   Instituti  që unë drejtoj, personalisht unë dhe bashkëpunëtorët e mi, kemi  afro 8 muaj që po punojmë në mënyrë impenjative  dhe të përkushtuar për të qenë pjesë e veprimtarive që do të organizohen në vendin tonë.

Konkretisht,  prej muajsh  të tërë jemi duke mbledhur materiale arkivore historike, si foto, faksimile dokumentash,  që hedhin dritë në historinë  95 – vjeçare të themelimit të Strehës së Parë Vorfnore në Shqipëri, një ngjarje e jashtëzakonshme me vlera të rralla  historike për vendin.

Gjatë kërkimeve dhe hulumtimeve që kemi bërë, kemi mundur të nxjerrim në dritë një histori të jashtëzakonshme dhe brilante të humanizmit Njerëzor. E gjitha kjo do të materializohet në çeljen e një fotoekspozite dhe më pas në botimin e një albumi që do të jetë me interes të veçantë për publikun, median dhe veçanërisht për studiues dhe historianë.

Mirëpo, për fat të keq, kemi ndeshur dhe po ndeshim pengesa pafund. Veçanërisht pengesat na vijnë nga institucionet shtetërore. Përveçse nuk ekziston dashamirësia dhe ndihma që në këtë rast nuk duhet të na mungonte, por ajo që është më shqetësuese është fakti se po ndeshemi me një neglizhim dhe mungesë të sinqeritetit të institucioneve, gati gati po përballemi me një refuzim absurd do të thosha.

Mos harrojmë se,  qeveria shqiptare ka akorduar një fond prej 5 milion dollarë  i cili po administrohet nga një komision ndërministror për aktivitetet e shumta që do të organizohen për kremtimin e 100 vjetorit të Pavarësisë.

Si mundet që kremtimi i 95 – vjetorit të krjimit të Strehës së Parë Vorfnore  që daton më 28.Nëntor., në ditën e Pavarësisë, të mos shikohet me vëmendje nga shteti? Mos harrojmë se kjo ngjarje  është pjesë e rëndësishme e të tërës histori të 100 viteve te fundit të shtetit shqiptar.

Me keqardhje po ju them se, projekti me të cilin po merremi që prej 8 muajsh dhe që ka të bëjë më çeljen e të parës ekspozitë të krijimit të “Strehes Vorfnore”, së bashku edhe me një simpozium shkencor  që kemi planifikuar të organizojmë paralelisht,  nuk e kalon vlerën e 7.000 eurove, vlerë të cilën  qeveria shqiptare nuk ka mundësi të marrë në konsideratë brenda vlerës prej 5.000.0000 Dollarë, e destinuar për këto veprimtari. Komentet besoj se janë të tepërta. Jetimët në këtë 100 – Vjetor janë të mohuar dhe të përjashtuar. Ata mbeten sërish jetimë.

Ka një shfrytëzim edhe të politikës së problematikës së tyre. Ju, si përfaqësues i Institutit Kombëtar  i  Integrimit të  Jetimëve, si e keni shmangur këtë?

Sigurisht, është për të ardhur keq kur mendon se në situata të veçanta kur i është dashur politikës të bëjë katarsis,  gjithmonë mendja dhe syri i shkon tek shtresat në nevojë. Jetimët janë më të keqpërdorurit  nga politika, më të abuzuarit. Ata nuk kanë zot tjetër që t’u dalë në krah, ndaj edhe janë lehtësisht të abuzuar, pse jo edhe nga politika.  Sepse nga njëra anë kemi sjelljen indiferente që politika në jetën e përditshme demonstron ndaj nevojave dhe kërkesave legjitime që kjo shtresë e ka prezente, dhe nga ana tjetër shohim dyfytyrësinë dhe imoralitetin politik të atyre që në rolin që kanë, duhet të udhëhiqen nga parimet humane dhe ligjet kushtetuese që ka vendi për të bërë gjithçka duhet për jetimët dhe për shtresat në nevojë, për të ndikuar ndjeshëm në përmirësimin e cilësisë së jetës së tyre. Deri tani  kjo nuk ka ndodh dhe nuk ka gjasa të ndodh. Shkaktarë të dramës dhe të refrenit të përsëritur të dhimbjes njerëzore që e vuajnë dita ditës  këta njerëz të deshpëruar,  ka qenë dhe është politika.

Duke qenë në pozicionin e drejtuesit kryesor të Institutit Kombëtar të Integrimit të Jetimëve Shqiptarë,  jam treguar gjithmonë i vëmendshëm dhe tepër i kujdesshëm  për të mos lejuar që fëmijët jetimë të përdoren dhe keqpërdoren jo vetëm nga politika, por edhe nga elementë spekullantë e abuziv,  të infiltruar në mënyra  mafioze brenda shoqërisë civile, që për fat të keq janë shtuar dhe  i kemi me shumicë kohët e fundit.

Këta matrapazë social që prej 20 vjetësh luajnë në mënyrën më të shëmtuar me kauzën e fëmijëve jetimë, janë individë të degraduar moralisht që,  përveç  thinjave dhe orëve të plota biologjike  të jetës së tyre, mbajnë mbi shpinë një “mal” me mëkate në dëm të këtyre fëmijëve të pambrojtur, duke e konsideruar këtë kauzë si një burim përfitimi të të mirave materiale.

Në emër të misionit të “bamirësisë”  dhe  me maskën e thinjave në kokë, këta individë e kanë konsideruar kauzën e jetimëve si një lopë  që milet çdo mëngjes. Dhe ju siguroj se nuk e kanë mjelë keq….. ”Qumështin” që  ata “mjelin” prej 20 vjetësh,  në vend që ta përdornin për fëmijët jetimë, e kanë konsumuar në “baxhon” e famileve të tyre,  duke e thelluar  çdo ditë dramën e  dhimbshme të jetimëve, duke  u’a vrarë ëndrrat dhe shpresat për të ardhmen….

Apeli im është:  Mjaft më!  Shteti duhet të zgjohet dhe  të veprojë mbi këta matrapazë   të cilëve kur nuk u ecën më tej paudhësia e tyre, kërcënojnë shtetin  dhe opinionin  shoqëror   se do të fushin në grevë urie jetimët….Tashmë këta individë  që me tesera partie në xhep, luajnë si “bixhozxhi”  duke kërcënuar me “greva urie”,  janë persona tashmë të diskretituar në syrin e të gjithëve.

Sigurisht, Instituti Kombëtar i Integrimit të Jetimëve Shqiptarë nuk ka lejuar dhe nuk do të lejoj edhe në të ardhmen rastet e abuzimit me këta fëmijë.

A mund të na jepni disa shifra të gjendjes së tyre të vërtetë dhe disa nga premtimet që janë bërë në  22 vitet e fundit për  jetimët?

Në gjithë këto vite janë bërë shumë premtime  për jetimët nga të gjitha qeveritë. Por asnjëra prej tyre nuk ka mundur të mbaj premtimet.

Që në vitin 1996, është miratuar nga Kuvendi i Shqipërisë Ligji nr. 8153, dt. 31.10.1996,  për “Statusin e Jetimit”.  Në të 22 nenet e këtij Ligji, asnjë qeveri nuk ka mundur të përbushë detyrimin ligjor që ka ky ligj i miratuar nga Parlamenti.

Është vetëm një nen që ka gjetur zbatim që kur është miratuar ky ligj. Dhe nga ky nen nuk kanë përfituar jetimët, por vetëm  2 – 3 individë spekullantë që pretendojnë se përfaqësojnë jetimët. Janë 30.000.000 Lekë që qeveria shqiptare i nxjerr çdo vit nga kuleta e taksapaguesve shqiptarë. Këto para përfundojnë në drejtim të gabuar.

  

Qeveria duhet urgjentisht që të ndërpresë këtë financim që nuk sjell asnjë dobi. Përkundrazi, ky financim ndihmon dhe  ”ushqen”  performancën e abuzimeve dhe mashtrimeve të  këtyre individëve që kanë luajtur dhe luajnë më kauzën e jetimëve. Këto para duhet t’u adresohen shtëpive të foshnjave dhe shtëpive të fëmijëve, për të shëndoshur buxhetin e ushqimit të përditshëm për fëmijët jetimë në qëndrat rezidenciale.

Është premtuar gjithashtu strehimi i jetimeve, por asnjëra qeveria nuk ka mundur  të strehojë jetimët dhe kjo ka bërë që sot nëpër konviktet e  disa qyteteve te Shqipërisë të ndodhen 420 të rinj jetimë, të cilët  kanë mbipopulluar këto konvikte si getot e amerikes latine, dhe po bëjnë një jetë tejet te vështirë nënë kërcënimin e sëmundjeve kronike dhe kequshqyerjes.

Është premtuar punësimi i tyre, por asnjë prej jetimëve nuk është në marëdhënie pune. Pjesa më e madhe e tyre i  është nënshtruar një jetë mizerabël, sjelljeve dhe veseve të rrugës për të gjetur mënyra të pandershme, forma  të tjera për mbijetesë.

Jetimët sot janë ana tjetër e medaljes, e një realiteti që vret çdo ditë.

Nëse do të shikosh se sa e emancipuar dhe sa e zhvilluar është një shoqëri, sa potencial është një vend dhe një shtet, shiko me vëmendje sesi i trajton shtresat në nevojë, veçanërisht jetimët. Nëse vuajnë jetimët, lëngon e gjithë shoqëria dhe shteti ka humbur  një nga nocionet më të rëndësishme që e bën atë të ekzistojë, duke moszotëruar mekanizmat e tij social.  Në këto rrethana, rrjedhimisht shteti paraqitet me një profil të dehumanizuar që i sjell një faturë me kosto të lartë brezave dhe  të ardhmes së vendit.

Sepse siç dihet, tek çdo foshnjë, tek çdo fëmijë, gjendet një personalitet që nesër mund të shndërrohet në fuqi pozitive dhe dominuese për të ardhmen e një vendi, me të cilin nesër do të krenohet një komb, një shtet.

Mbase po të shiheshin me këtë sy, atëherë në këtë 100 vjetor do të kishim më shumë humanizëm për këto qënie  të dobëta dhe kaq pa mbrojtje, që shtohen nga dita në ditë, dhe në këtë ekspozitë nuk do të shikonim me këtë rast dhe mjerimin e shoqërisë sonë.